จากกรณีที่มีกระแสข่าวว่าชามตราไก่ จังหวัดลำปางวิกฤต เนื่องจากจีนบุกทำตลาดแข่งทำขายเหมือนมากในราคาใบละประมาณ 5 บาทนั้น นายอธิภูมิ กำธรวรรินทร์ ประธานกิตติมศักดิ์สภาอุตสาหกรรมจังหวัดลำปาง ได้โพสต์เฟซบุ๊กถึงกรณีดังกล่าวไว้อย่างน่าสนใจว่า
“วันสองวันนี้มีประเด็นเรื่องเซรามิกลำปางย่ำแย่ ผลมาจากการทุ่มตลาดของจีนทำชามไก่เหมือนลำปางขายใบละ 5 บาท ผมคิดว่ารายละเอียดมีความคลาดเคลื่อนค่อนข้างมากทีเดียว ขอให้รายละเอียดเกี่ยวกับเซรามิกลำปางโดยเฉพาะชามไก่ลำปาง และปัญหาที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน ดังนี้
- ลายไก่ลำปางเดิมไม่ใช่ของลำปาง แต่มีที่มาจากประเทศจีนซึ่งชาวจีนที่มาตั้งรกรากในลำปางได้นำลายไก่จากจีนมาผลิตที่ลำปางด้วย เพราะลำปางมีแหล่งดินขาวที่สามารถผลิตเป็นเซรามิกได้ใกล้เคียงกับจีน
- ไม่ว่าชามไก่ของจีนในสมัยก่อนหรือชามไก่ของลำปางในสมัยก่อนจะเขียนลายด้วยมือ แต่ในปัจจุบันการผลิตชามไก่ของจีนจะใช้รูปลอกเซรามิกแทนการเขียนลาย จึงมีความเหมือนของลวดลายไก่ทุกใบ แต่ชามไก่ของลำปางในปัจจุบันยังนิยมเขียนลายด้วยมือเหมือนเดิม ที่ทุกใบมีความแตกต่างกัน
- ชามไก่จีนใบละ 5 บาท ผมคิดว่าเป็นเรื่องเอาแพะกับแกะมาผสมกัน แล้วมองว่าเหมือนกัน แต่ในข้อเท็จจริง ชามใบละ 5 บาท เป็นสินค้าที่มีตำหนิมาก เน้นขายถูกและไม่มีลวดลายอะไร หากมีตำหนิน้อยจะขายแพงขึ้นและการโฆษณาว่าเซรามิกใบละ 5 บาท เพื่อผลในการดึงดูดลูกค้าเข้าร้านมากกว่าจะขายใบละ 5 บาทอย่างจริงจัง
- ผมอยู่กับเซรามิกลำปางมาเกือบ 30 ปี เห็นความเปลี่ยนแปลงมาตลอด และเห็นปัญหาของเซรามิกลำปางมาตลอด ความเป็นจริงของเซรามิกลำปางคือยิ่งขายยิ่งถูก ยิ่งผลิตคุณภาพยิ่งต่ำ ด้วยสองเหตุผลหลักคือ 4.1 วัตถุดิบต้นน้ำและต้นทุนผลิตเราสู้จีนไม่ได้ 4.2 ผู้ผลิตในลำปางแข่งขันกันเองทั้งแข่งขันด้านราคาและแข่งขันในการลดต้นทุนการผลิตทั้งที่ต้นทุนการผลิตของไทยสูงมากอยู่แล้ว
- อาจจะมีบางส่วนที่สินค้าจีนไม่ได้คุณภาพในเรื่องของสารพิษที่มีจากรูปลอกบนเคลือบอุณหภูมิต่ำ แต่ไม่ได้มีสารพิษทุกชิ้น ซึ่งเรื่องนี้ต้องตรวจสอบผลิตภัณฑ์
- ตั้งแต่มกราคม-พฤษภาคม 2567 มีการนำเข้าเซรามิกจากจีนมากกว่า 3,000 ตัน ในราคาเฉลี่ย 8.96 บาทต่อกิโลกรัม (ดูตารางประกอบ) ปล.ราคาที่แจ้ง 8.96 บาทต่อกิโลกรัม เป็นราคาสำแดงขณะนำเข้าซึ่งข้อเท็จจริงราคาต้องสูงกว่านี้
- สิ่งที่มาตามถนนหรือจะสู้สิ่งที่ข้ามเขาลงห้วยมาจากป่า นั่นหมายความว่าข้อเท็จจริงมีการนำเข้าจากจีนมากกว่าที่แสดง แต่ไม่มีการลงบันทึกตามพิธีการศุลกากร ประเมินนำเข้ามามากกว่านี้ 2-3 เท่าของที่สำแดงตามตาราง นั่นแปลว่าเซรามิกจากจีนเข้ามาท่วมตลาดและเข้ามาแข่งขันกับผู้ประกอบการในประเทศอย่างหนัก
ประธานกิตติมศักดิ์สภาอุตสาหกรรมจังหวัดลำปาง กล่าวอีกว่า ทั้ง 7 ข้อเป็นข้อเท็จจริงในเบื้องต้นที่ทำให้เซรามิกที่ผลิตในประเทศสู้จีนไม่ได้
อย่างไรก็ตาม ได้ตอบคำถามไว้อีกว่า ในกรณีที่ว่าเราสร้างลวดลายเซรามิกลำปางที่เป็นเอกลักษณ์ เป็นที่รู้จักจดจำและนิยมไปทั่วโลกได้ไหม นายอธิภูมิตอบว่า “เราสร้างลวดลายที่เป็นเอกลักษณ์ของเราได้ แต่จะให้เป็นที่จดจำและนิยมทั่วโลกคงจะยากมาก จะไม่เหมือนลายเอกลักษณ์เหมือน Deruta, Italy หรือ Royal Worcester, UK หรือ งาน Blue&Whith, ของเมือง JindeZhen China ครับ เพราะเซรามิกลำปางยังมีลักษณะทั่วไปไม่มีเอกลักษณ์เฉพาะทั้งตัวเนื้อเซรามิกและรูปแบบรูปทรงของผลิตภัณฑ์”
แล้วถ้าต้องการเขียนด้วยมือ เราสร้าง “ช่างเขียนลายมืออันดับ 1 หรือ “ศิลปินมรดกลำปาง” ได้ไหม นายอธิภูมิตอบว่าเราสร้างศิลปินให้เป็นที่ยอมรับได้ต้องใช้เวลาในการยอมรับจากสังคมว่าเป็นศิลปินเขียนลายที่มีคุณค่าพอที่ผู้ซื้อจะสะสมผลงาน อาจจะไม่ถึงกับระดับอาจารย์ถวัลย์ แต่เป็นศิลปินที่ค่อยๆ ได้รับการยอมรับ
ส่วนที่ว่าจะเป็นไปได้ไหมที่เราจะสร้างภาพลักษณ์ว่า เซรามิกลำปางเป็นของดี ยิ่งแพงยิ่งต้องครอบครองให้ได้ ใครมีเซรามิกลำปางจะดูดีมีหน้าตา หรือ “ของมันต้องมี” นายอธิภูมิมองว่าเป็นไปได้ยาก เพราะแนวทางการผลิตเซรามิกลำปางส่วนใหญ่ผลิตแบบจำนวนมาก และเน้นราคาถูก เป็นภาพจำที่รับรู้มาตั้งแต่แรก จะแตกต่างจาก Noritake, Japan หรือ Wedgwood, UK เซรามิกทั้งสองชื่อนี้คนนิยมสะสมและมีราคาแพง ยิ่งแพงคนยิ่งชอบ
ขณะเดียวกันในประเด็นการแข่งขันทำของดี มีราคา แฝง know how ที่เป็นเทคนิคเฉพาะยากต่อการก๊อบปี้ได้ไหม นายอธิภูมิคิดว่าในลำปางมีบางโรงงานที่พยายามแฝงเทคนิคในการทำที่แตกต่างและเลียนแบบยากด้วย ขอยกตัวอย่างโรงงานวุฒิชัยเซรามิกครับ เป็นโรงงานที่มีเอกลักษณ์เฉพาะสามารถขึ้นรูปสนค้าที่มีความเว้าของทรงได้โดยใช้เครื่องปั้นซึ่งปกติกจะทำไม่ได้ และมีลวดลายแบบแกะสลักฝังลงในเนื้อผลิตภัณฑ์ที่ลอกเลียนแบบยากมาก
มากไปกว่านั้นคือทำอย่างไรเราถึงจะเจาะตลาดจีนได้ กับเรื่องนี้ นายอธิภูมิเสนอว่าต้องทำสินค้าที่มีลักษณะเฉพาะกลุ่ม และแทรกเข้าช่องว่างของตลาดจีน หากคิดจะเจาะตลาดจีบแบบขายดีเทน้ำเทท่าคงเป็นไปไม่ได้ เราต้องแทรกตามรอยช่องว่างของเท้าช้างครับ ช้างเหยียบก็ไม่โดนเพราะเป็นช่องว่างอันน้อยนิดที่พอจะเหลือให้เข้าไปได้
และเมื่อรัฐเปิดรับนักท่องเที่ยวจีน และกระตุ้นเศรษฐกิจด้วยการท่องเที่ยว จะมีโปรแกรมการท่องเที่ยวเมืองเซรามิกลำปางไหม นายอธิภูมิกล่าวว่า เมื่อกว่า 10 ปีที่แล้วมีการเปิดโรงงานรับนักท่องเที่ยวเข้าชมกระบวนการผลิตเซรามิกลำปาง พยายามสร้างหมู่บ้านเซรามิก แต่ความเป็นเมืองรองการวางโปรแกรมท่องเที่ยวจากนักท่องเที่ยงต่างชาติเป็นเรื่องยากพอสมควรเนื่องจากสถานที่ท่องเที่ยวเสริมยังมีไม่มากพอ การเดินทางมาดูการวาดเซรามิกในลำปางอย่างเดียวหรืออีก 2-3 รายการท่องเที่ยวอาจจะไม่คุ้มค่ากับการเดินทางของนักท่องเที่ยวเพราะแหล่งท่องเที่ยวยังดึงดูดไม่พอ
สำหรับ ชามตราไก่ รัฐบาลไทยขึ้นทะเบียนเป็นสินค้าที่บ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ หรือ GI ของจังหวัดลำปาง เมื่อวันที่ 12 กันยายน 2556 นั่นหมายความว่าเป็นสินค้าที่ได้รับการยืนยันคุณภาพโดยกฎหมายการค้าระหว่างประเทศถึงชื่อเสียงของชามตราไก่ที่ผลิตในภูมิภาค
ชามตราไก่ ถูกนำเข้ามาในไทยโดยประเทศจีน ในผลงานดั้งเดิมไก่เป็นสัญลักษณ์ของการทำงานหนัก ขณะที่ใบตองและดอกโบตั๋นแสดงถึงความหวังถึงความโชคดี
ในปี 1957 ผู้ประกอบการหลายเจ้าเปิดโรงงานผลิตเครื่องครัวตราไก่ในจังหวัดลำปาง ประเทศไทย ซึ่งเป็นพื้นที่ที่เต็มไปด้วยวัตถุดิบที่เหมาะแก่การผลิตงานเซรามิก ด้วยเหตุนี้ ลำปาง จึงเป็นต้นกำเนิดที่ทำให้ผลิตภัณฑ์ตราไก่เป็นที่นิยม ทว่า “ชามตราไก่” ก็ได้กลายเป็นหนึ่งในผลิตภัณฑ์ขายดีที่สุด นำความมั่นคงทางเศรษฐกิจและเงินสะพัดเข้าสู่ชุมชนใน จ.ลำปาง
